BİR KİTAP:ARAP İHTİLALİ ve ŞAM MAH­KE­MESİ

Bir gece odam­da otu­ru­yor­dum.?Ge­ce­nin ka­ran­lı­ğı­nı masa lam­bam­la;kendi ka­ran­lı­ğı­mı ki­tap­lı­ğım­la ay­dın­lat­ma­ya ça­lı­şı­yor­dum.Su­ri­ye ile il­gi­li ki­tap­la­rı­ma ba­kı­yor­dum.Bu ki­ta­bı rafın pek gö­rül­me­yen bir ye­rin­de bul­dum.Çok se­vin­dim.Çünkü elim­de artık bir cev­her vardı.
CAHİT KAYRA KİMDİR?
Bu ki­ta­bın ya­za­rı büyük en­tel­lek­tü­el Cahit Kayra idi.?Kayra 1917'de İstanh­bul'da doğdu.1938'de An­ka­ra Si­ya­sal'dan me­zun­du.?Bu ta­rih­ten sonra daha çok bakan ola­rak ça­lış­tı.1973'te An­ka­ra mil­let­ve­ki­li ola­rak se­çil­di.1974 yı­lın­da ise Ener­ji ve Tabii kay­nak­lar Ba­ka­nı ola­rak görev yaptı.Ve açık­ca söy­le­mek ge­re­kir­se yı­ğın­lar­ca kitap yazdı.Hala sağ olan Cahit Kayra ger­çek­ten bir en­te­lek­tü­el­di.
ARAP İHTİLALİ
Cahit Kayra bu ki­ta­bın­da 4.?Ordu'nun ya­yın­la­dı­ğı ı “Aliye Savaş Mah­ke­me­si” not­la­rı­nı Türk­çe'ye çe­vir­di.(ki­ta­bın tam ismi:Aliye Di­van-ı Harbi Ör­fi­si'nde rü'yet olu­nan me­se­le-i si­ya­si­ye hak­kın­da iza­hat)Bu ki­tap­ta 4.?Ordu nez­din­de ku­ru­lan mah­ke­me­de iha­net eden Arap der­nek­le­ri ce­za­lan­dı­rıl­mış­tır.Daha çok Mısır'da teş­ki­lat­la­nan bu der­nek­ler Şam'da mer­ke­zi olan 4.?Ordu'daki mah­ke­me ta­ra­fın­dan ce­za­lan­dı­rıl­mış­tır.1916'daki bu dava Arap ül­ke­le­ri için bir sorun ola­rak kaldı.Çünkü dev­let­le­ri­ne isyan etmiş un­sur­lar be­lir­len­miş olu­yor­du.?Pek bu der­nek­le­rin amaç­la­rı ne­ler­di?
Bunun ce­va­bı ki­ta­bın 18.?sayfasın­da:
“Hi­la­fe­ti Mısır'da İngil­te­re'nin ko­ru­ma­sı al­tın­da kur­mak ve hi­div­li­ği hi­la­fe­te dö­nüş­tür­mek,Su­ri­ye kı­ta­sı­nı Hayfa'dan Mısır'a kadar İngil­te­re ve Hayfa'dan İsken­de­run'a kadar Fran­sa ko­ru­ma­sı­na al­dır­mak,Su­ri­ye'de ba­ğım­sız bir Müs­lü­man Prens­li­ği oluş­tur­mak ve bazı bö­lüm­le­rin amaç­la­rı da Bey­rut'u Ce­bel-i Lüb­nan'a kat­mak ve Lüb­nan sı­nı­rı­nı Bekaa'ya kadar ge­niş­let­mek ya da Su­ri­ye'yi doğ­ru­dan doğ­ru­ya Fran­sa'nın iş­ga­li al­tı­na al­dır­mak.”
Gö­rül­dü­ğü gibi bah­se­di­len bu der­ne­kel­rin amacı Os­man­lı'yı kö­kün­den yık­mak­tı.Hem Trab­lus­garb'taki hem de Bal­kan­lar'daki geri çe­ki­liş­ten ya­rar­la­na­rak kendi ül­ke­le­rin­de bir dev­let kur­mak ve o dev­le­ti İngi­liz­ler,Fran­sız­la­ra peş­keş çek­mek is­ti­yor­lar­dı.Ne kadar der­nek­ler yasal ola­rak ku­ru­lup prog­ram­la­rı­nı yasal da­ire­ler­de ha­zır­la­sa­lar da son­ra­dan mah­ke­me­de ve ondan da önce is­tih­ba­rat ça­lış­ma­la­rın­da der­nek­le­rin bu sa­yı­lan amaç­lar için ku­rul­du­ğu/kur­du­rul­du­ğu an­la­şıl­mak­ta­dır.Bu­ra­da­ki der­nek­ler şun­lar­dır:“el-İhaü'l-Ara­bi,el-Mün­te­di el-Ede­bi,Kah­ta­ni­ye Der­ne­ği,el-Ahd Der­ne­ği,el-Cem'iye el Su­ri­ye el-Ara­biy­ye,el-Cem'iyet el-Nah­da­tü'-Lüb­na­ni­ye,Is­lah­çı­lık ve Cem'iyet-i İsla­miy­ye,el-La-Mer­ke­zi­ye”el-La-Mer­ke­ziy­ye der­ne­ği pek mü­hüm­dir çünkü teş­ki­lat­lı ola­rak fe­de­ras­yo­nu ve ana dil ola­rak Arap­ça'nın ka­bu­lü­nü esas ça­lış­ma alanı ola­rak be­lir­le­miş­tir ve ger­çek­ten bazı çev­re­ler üze­rin­de et­ki­li ol­muş­tur.Ve hatta en büyük ih­ti­lal gi­ri­şi­mi­ni de bu der­nek plan­la­mış­tır.Ger­çek­ten Os­man­lı bu de­vir­de em­per­ya­list kış­kırt­ma po­li­ti­ka­sı al­tın­da ge­li­şen mer­kez-dı­şı­lık ve li­be­ral yö­ne­til­me dü­şün­ce­le­ri ile kıs­ka­ça alın­mış­tı.
MAH­KE­MENİN NİTELİĞİ
Diğer mil­let­ler de aynı şe­kil­de bu kıs­kaç olu­şu­mun­da kendi açı­la­rın­dan fayda sağ­lı­yor­lar­dı.Rum­lar,Bul­gar­lar,Ar­na­vut­lar zaten is­te­dik­le­ri­ni al­mış­lar­dı lakin dev­le­tin ha­ki­mi­ye­tin­de­ki bazı etnik un­sur­lar yüz­ler­ce yıl­lık bir­lik­te­li­ği unu­tup Os­man­lı'ya içer­de savaş aç­mış­lar­dı.Er­me­ni­ler bu­ra­da ke­sin­lik­le en iyi ör­nek­tir ve ted­bir ola­rak da Al­man­la­rın pla­nıy­la bir teh­ci­re tabi tu­tul­muş­lar­dır.Ancak bu ted­bi­rin sa­de­ce Er­me­ni­le­re uy­gu­lan­ma­sı ye­ter­siz kal­mış­tır.Diğer is­yan­cı güç­le­re de aynı şe­kil­de uy­gu­la­mak ge­re­ki­yor­du.?Bunun acı­sı­nı da Cemal Pa­şa-ki tri­um­vi­ra­nın için­de­dir- 4.?Ordu'da mah­ke­me­ler ku­ra­rak gi­der­me­ye ça­lış­tı.Ken­di­le­ri­ne aydın diyen is­yan­cı­lar bu­ra­lar­da ce­za­lan­dı­rıl­dı ve ası­lan­lar oldu.?Fran­sız yan­lı­sı der­nek­le­rin fa­ali­yet­le­ri­ne son ve­ril­diy­se de bu manda is­te­ği or­ta­dan kalk­ma­dı.Fran­sa 1.Dünya Sa­va­şın­dan sonra Su­ri­ye'ye el koydu ve Su­ri­ye halkı bir di­re­niş gös­te­re­me­di­ler.Ve en önem­li­si hi­la­fet İngi­liz­le­rin ko­ru­ma­sı­na geç­mi­yor­du.Ne Mısır hi­div­li­ği kap­sa­mın­da ne de ortak bir olu­şum kap­sa­mın­da bir hi­la­fet dü­zen­le­me­si artık ya­pı­la­ma­ya­cak­tır.Cemal Paşa bu­nun­la ger­çek­ten dev­le­ti ko­ru­yu­cu bir po­li­ti­ka yü­rüt­müş­tür.Bu ki­ta­bı da ya­yın­la­ya­rak o gün­le­ri tek­rar ha­tır­la­tan üstad Cahit Kayra'ya da sonsu te­şek­kür­ler.
KAYRA,Cahit,Aliye Savaş Mah­ke­me­si Not­la­rı:Arap İhti­la­li ve Şam Mah­ke­me­si,Ye­di­te­pe Ya­yın­la­rı,İstan­bul,2008.

Okunma Sayısı: 8177