Truva’dan Gelibolu’ya Çanakkale Savaşları….

Çanakkale Zaferinin 110. Yılı Kutlamalarının yapıldığı 18 MART’ta, yıllar öncesinde Çanakkale ve Gelibolu Savaşlarının geçtiği alanlarda şehitliklerimizde yaptığım geziyi hatırladım. 
Tarih boyunca sayısız savaşların yaşandığı, her milletten Müslüman, gayrimüslimin yan yana yattığı mezarlıklar, şehitlikler, Dikilen Anıtlar… Asya’dan  Avrupa’ya  sallar kullanılarak  geçilebildiği  Çanakkale Boğazı’ndan, insanı rahatça karşıya ulaştıran Çanakkale 1915 Köprüsü…
Çanakkale Boğazını kontrol edebilmek için tarih boyunca Persler, Romalılar, Emeviler, Osmanlılar bölgeye hakim olmak istemişler, boğaz sahillerinde 18 savaş meydana gelmiş. M. Ö 1200’lü yıllardaki  Truva Savaşı, Hitit imparatorluğu  ve  Akhalılar krallığı arasında Batı Anadolu’yu paylaşım savaşı olarak kabul ediliyor.
Tarihin en uzun süren savaşı  Çanakkale’de Truva’da meydana gelmiş. Truvalı Paris, Akhalı Menelaos’un karısı Helen’i Truvaya kaçırır. Önce elçiler gönderir Akhalılar Truvaya .Paris teke tek savaşmayı teklif eder,  Menelaos’a. Homeros’un llyada ve Odysseia adlı destanlarında anlatılan savaş 10 yıl sürer. Akhalılar tahta Ata gizledikleri askerlerin  Truva kalesine girmeleriyle savaşı kazanırlar.
Birinci Dünya Savaşı içinde tarihin en kanlı muhareberesi  olan  Çanakkale Savaşları,  Fransa,  İngiltere ve müttefikleri  Ruslara yardım etmek için boğazı geçmek istemeleri sonucu 3  Kasım 1914 Çanakkale  sahillerini  bombalamalarıyla  başlar. Ardından Birleşik Krallık,  Fransız  askerleri  25 Nisan 1915 tarihinde Gelibolu yarımadasının güneyinde 5 noktada karaya çıksalar da, stratejik noktalar günde birkaç kez el değiştirse de, milyonlarca mermi yakılmış süngü savaşları olsa da, işgal gerçekleşmez. 
19.Tümen komutanlığına tayin edilen Mustafa Kemal Atatürk, Eceabat ve Bigalı’ya  gelip savaşa katılmış. Conkbayırı ve Arıburnu’nda sayıca üstün düşman güçlerini taarruz ve savunma savaşları sonunda zafer kazanmış, 8 Ağustos 1915’de  de Anafartalar Grup komutanlığına getirilmesinden sonra, düşmanı Conkbayırında denize dökmüş, Çanakkale’yi kurtarmıştır. Çanakkale’de 8 ay 10 gün süren savaşlarda yarım milyona yakın insanın hayatını kaybettiği Çanakkale Savaşları yenenlerin yenildiği savaş olarak  tarihteki yerini almış.
Yunan adalarından gelen Akhalılar 10 yılı bulan savaşta, tahta ata gizledikleri savaşçıların kaleye girmelerini başarırlar, aynı hileye başvuran müttefikler 2800 askeri  gizledikleri  Cyber isimli Kömür şilebi ile sahile yanaşırlar ama karşılarında Türk askerini bulunca tarihi hile bu kez işlemez. Tarihçilerden, Çanakkale Zaferini, Truva Savaşının intikamı  olarak  görenler var.
Zaferle sona eren  Çanakkale  Savaşının  sonunda, 205 bin İngiliz,47 bin Fransız askeri hayatını kaybetmiş, Türk ordusu 60 bin şehit,100 bin yaralı,10 bin kayıp, hastalık yaralanma sonucu olmak üzere 252 bin  yakın  kaybı olmuş. 
Akhalılar, Truvaya saldırılarında  ilk  şehitleri  Protesilaos adına anıt mezar yaptırırlar. Ama bugün, Protesilaos’un  mezarının  olduğu yerde, İngiliz Helles Anıtı, Fransız Mezarlıkları, Çanakkale Şehitler Anıtı bulunuyor. Kurtuluş Savaşı sonunda Lozan Antlaşması ile Fransız, İtalyan, İngiliz  mezarlık ve Abidelerinin bulunduğu alanlar bu ülkelere süresiz verilmiş.
Çanakkale Şehitler Abidesi‘nin yapımına 1954 yılında başlanmış,1960 yılında tamamlanmış. Abidenin 4 ayağında denize bakan kısmında, deniz savaşları rölyefi, karaya bakan kısımlarında kara savaşlarını yansıtan rölyefler yer alıyor. Gelibolu yarımadası,1973 yılında Milli park, 2014 ‘de tarihi alan ilan edilmiş 33.000 hektarlık bir alanı kapsıyor, ancak gezilebilen alan 40 hektar civarında. 1. Dünya savaşının geçtiği Çanakkale Deniz ve Kara savaşlarının  meydana geldiği alan burası. 60 bini aşan Türk Şehidinin, 250 bin Avusturyalı, Yeni Zelanda’lı, İngiliz ve Fransız  mezar ve anıtları burada yer alıyor.
M.Ö. 4000 yılına giden antik dönem şehir kalıntılarını da barındırıyor, Gelibolu Yarımadası. Bugünkü, Sedülbahir ve Şehitler abidesinin bulunduğu alan, eskinin Hisarlık Tepe’sindeki  Elaius antik kenti. Atina’dan gelen kolonistler, Zeytin Kenti  anlamına gelen Elaius  ile karşı kıyıdaki Kumkale ‘deki Sigeion kentini M.Ö 7. yüzyılda kurmuşlar. İskender’in Asya seferine çıkmak için Truva’ya geçtiği Morto Limanı da  burada yer alıyor. Fransızların kontrolü altındaki alanda yer alan antik kentte, 1915’ de  Fransızlarca kazılar yapmış, buluntular da götürülmüş. 
Çanakkale’de  savaşan ordumuz  ortalama  10 yıl çeşitli cephelerde  savaşmış, askerlerden oluşuyordu. Asya ve Afrika’dan getirilen askerler arasında bizim siperlerden beş vakit yükselen seslere şaşırdıkları  aktarılıyor. Askerler arasında ‘sende iyi otlar vardır, ekmeğin arasına biraz da ot bırak’ sözü yaygınmış. Bugün Çanakkale çarşısı ve pazarlarındaki  gelincik, hindiba, kuzukulağı, kekik, biberiye gibi otlar askerlerin ekmeğine katık olmuş.
Çanakkale Boğazı günümüzde bir deniz yolu geçişi olarak önemini korumaktadır. Çanakkale Boğazı’ndan geçişin hukukî durumu 20 Temmuz 1936’da İsviçre’nin Montrö  şehrinde imzalanan Montrö Boğazlar Sözleşmesi ile düzenlenmiştir. Buna göre barış zamanında geçiş serbest, fakat Türkiye’nin denetimindedir. Savaş zamanında ise Türkiye buradan geçişi belirli şartlarda yasaklayabilme hakkına sahip.
Çanakkale’de 1915 yılında, kıyılarına  ateş ve ölüm kusan bombaları atarak boğazı geçmeye  çalışan  savaş gemilerinin yerini, günümüzde  güvertelerinde fotoğraf makinalarını, dürbünleri kıyıya yöneltmiş boğazdan Marmara’ya doğru yol alan turistlerle dolu kruvaziyer gemileri alıyor.  Çanakkale 1915 Köprü sayesinde, Asya ve Avrupa arası araç trafiği hızlanıyor, ticareti geliştiriyor…
(Fotoğraflar için Fotoğraf sanatçısı Recep Peker Tanıtkan’a çok teşekkür ediyorum.)
 

Okunma Sayısı: 361