TOP­LUM­SAL VE SA­NAT­SAL ÇER­ÇE­VE­DEN 1920'LER DÜN­YA­SI­NA BAKIŞ

Paris her zaman ol­du­ğu gibi bu dö­nem­de de sanat dün­ya­sı­nın kül­tü­rel baş­ken­ti­dir. Ancak Kü­bist­le­rin Mont­mart­re'ı ye­ri­ne, Sür­re­alist­le­rin ve Paris Okulu'nun (Ecole de Paris) Mont­par­nas­se'ı gözde mekân ko­nu­mun­da­dır. Öte yan­dan da, Art Deco tar­zı­na is­mi­ni veren 1925 ta­rih­li “Ex­po­si­ti­on In­ter­na­ti­ona­le des Arts Déco­ra­tifs et In­dust­ri­els Mo­der­nes”, sı­nır­sız zen­gin­li­ğin es­te­tik de­ğer­le­ri­ni do­ru­ğa ta­şı­mış, yeni öne­ri­le­ri ve tar­tış­ma­lı ya­ra­tı­cı­lı­ğıy­la, Hol­lan­da­lı sa­nat­çı Theo van Do­es­burg'un baş­lat­tı­ğı Ne­oP­las­tik avan­gard akım, De Stijl der­gi­sin­de (1917) hayat bul­muş­tur. Son de­re­ce yalın ge­omet­rik öğe­ler, bir­bi­riy­le iç içe geç­miş, ye­ni­den şe­kil­len­di­ri­le­bi­lir alan­lar ve ana renk­ler, bu akı­mın ta­nım­la­yı­cı özel­lik­le­ri­ni oluş­tur­mak­ta­dır. Yine bu ta­rih­ler­de, fo­toğ­raf ve si­ne­may­la bir­lik­te yeni bir ko­lek­tif sanat bi­çi­mi­ni tem­sil eden mo­dern ta­sa­rım ge­liş­me dö­ne­mi­ni ya­şa­mak­ta­dır. Ta­sa­rı­mın kö­ken­le­ri, 19.yüz­yı­lın “Arts and Crafts” akı­mın­da yatar. Bu akı­mın il­ke­le­ri­ni Wil­li­am Mor­ris “in­san­lar ta­ra­fın­dan in­san­lar için ya­ra­tı­lan in­san­la­rın sa­na­tı” 25 şe­kil­de özet­le­miş­tir. Daha sonra Post-Se­zes­si­onist(ay­rı­lık­çı) Art No­uve­au or­ta­mın­da ge­li­şen ta­sa­rım an­la­yı­şın­da iş­lev­sel­lik es­te­tik kay­gı­nın önüne geçer. Fran­sa'da Pü­rizm(süs­le­me tren­di­ni ta­ma­men red­det­me­yi ve temiz ve net bi­çim­le­re dön­me­yi amaç­lar.)adın­da ifa­de­si­ni bulan “fab­ri­ka sa­na­tı” akı­mı­nın ku­ru­cu­la­rı olan Amédée Ozen­fa­ut ile Char­les-Edo­u­ard Je­an­ne­ret (Le Cor­bu­si­er) ku­ram­la­rı­nı “Après le Cu­bis­me” (Kü­bizm)(25 E. H. Gomb­rich,) (Sa­na­tın Öy­kü­sü, s.320. 28 Son­ra­sı) ma­ni­fes­to­sun­da ve 1920-1925 ara­sın­da ya­yın­la­nan L'Esp­rit No­uve­au adlı eleş­ti­ri der­gi­sin­de açık­la­mış­lar­dır. Amaç­la­rı, bi­çim­le­rin ve tarz­la­rın en sade ve en arı ha­li­ne dö­ne­rek “sa­nat­çı­la­ra çağın ru­hu­nu aşı­la­mak'tır. Bu sı­ra­da Ber­lin son de­re­ce hu­zur­suz po­li­tik or­ta­mın­da yıl­lar­dır ge­li­şi­mi­ni sür­dü­ren ve pat­la­ma nok­ta­sı­na gel­miş ya­ra­tı­cı güce sahne ol­mak­ta­dır. Otel­le­rin, ti­yat­ro sa­lon­la­rı­nın ve büyük ma­ğa­za­la­rın ışık­la­rıy­la ay­dın­la­nan New York ise bu dö­ne­min en genç kül­tür baş­ken­ti ol­ma­ya aday­dır. Yüz­yı­lın baş­la­rın­dan iti­ba­ren New York'ta hayat hızlı ya­şan­mış, Batı dün­ya­sı­nın ener­ji­si ve ya­ra­tı­cı­lı­ğı, ulu­sal ve ulus­la­ra­ra­sı çapta dü­zen­le­nen büyük ser­gi­ler­de or­ta­ya çık­mış­tır. Paris 1900'de, Mi­la­no 1906'da, Brük­sel ve To­ri­no 1911'de, Ber­lin 1920'de ulus­la­ra­ra­sı ser­gi­le­re ev sa­hip­li­ği yap­mış­tır.
Ede­bi­yat dün­ya­sı­nı zen­gin­leş­ti­ren mo­dern ki­tap­lar ara­sın­da Mar­cel Pro­ust'tan Geç­miş Zaman Pe­şin­de'nin dör­dün­cü cildi, James Joyce'tan Ulys­ses, Re­iner Maria Rilke'den Duino Ağıt­la­rı, Pablo Ne­ru­da'dan Yirmi Aşk Şiiri, Italo Svevo'dan Zeno'nun Bi­lin­ci ve F. Scott Fitz­ge­rald'dan Büyük Gatsby sa­yı­la­bi­lir. Ba­uha­us Okulu'nun We­imar'dan Des­sau'ya ta­şın­dı­ğı gün­ler­de Kan­dinsky azim­le ça­lı­şa­rak Düz­le­me Göre Nokta ve Çizgi (Punkt und Linie zu Fläche) adlı ma­ka­le­si­ni ta­mam­lar (1926).
Re­sim­sel Öğe­le­rin Ana­li­zi­ne Dair Bir Ma­ka­le alt baş­lı­ğı­nı ta­şı­yan kitap, Kan­dinsky'nin hem pro­fes­yo­nel an­lam­da için­de bu­lun­du­ğu önem­li ev­re­ye, hem de sa­nat­sal dü­şün­ce­si­nin ge­li­şi­mi­ne işa­ret eder. Sa­nat­ta Tin­sel­lik Üze­ri­ne adlı eseri renk­le­re dair bir “mis­tik bil­di­ri” ola­rak de­ğer­len­di­ri­lir­ken, Düz­le­me Göre Nokta ve Çizgi bir ma­te­ma­tik­çi­nin ti­tiz­li­ği, büyük bir heves ve coş­ku­suy­la et­ra­fın­da­ki dün­ya­yı keş­fe­den bir sanat ku­ram­cı­sı­nın ese­ri­dir artık.
Yıl­lar boyu göz­lem­le­di­ği temel ge­omet­rik un­sur­lar ara­sın­da­ki iliş­ki­yi ve bu un­sur­la­rın ile­ti­şi­mi­ne gir­di­ği düz­lem ile bir­lik­te­li­ği­ni, ça­lış­ma ve öğ­ret­me­nin bi­ri­ki­mi­ni bir araya ge­tir­mek­te­dir.

Okunma Sayısı: 1436