DİVAN'ÜL LÜGATİT TÜRK:BİR VA­RO­LUŞ DES­TA­NI

Baş­lık şa­şırt­ma­sın,des­tan der­ken ne bu ki­tap­ta­ki des­tan iş­le­yiş­le­ri an­la­ta­ca­ğım ne de bu ki­ta­bı Ya­ra­tı­lış,Göç ve Tü­re­yiş des­tan­la­rı ile bağ­daş­tı­ra­ca­ğım.Sa­de­ce bu ki­ta­bın önemi bu baş­lı­ğı hak et­mek­te­dir.Çünkü bu an­sik­lo­pe­dik söz­lük Türk­çe' nin ilk söz­lü­ğü­dür ve Tür­kis­tan'da ya­zıl­mış­tır.Bu ger­çek­ten bir mil­le­tin va­ro­luş des­ta­nı­dır.Çünkü bazı mil­let­le­rin ya­zı­lı kay­nak ek­sik­lik­le­ri var­dır.Ba­zı­la­rı­nın ilk ya­zı­lı kay­nak­la­rı­nı ya­zan­lar başka mil­let­ler­dir.O yüz­den bu metin tüm Türk­ler için önem­li­dir.Bugün de ya­zıl­ma­ya baş­lan­dı­ğı ilk gün­dür.(1074) Ve 10 Şubat'ta da bi­ti­ril­miş­tir ancak bunun sa­de­ce 15 günde masa ba­şın­da ya­zıl­dı­ğı sa­nıl­ma­sı.Bu eser Kaş­gar­lı Mah­mud'un tüm öm­rü­ne mal ol­muş­tur.Tüm Tür­kis­tan'ı do­laş­mış­tır,on­la­rın ağız­la­rı­nı,şi­ve­le­ri­ni der­le­miş­tir.O za­man­ki Türk­ler üze­rin­de­ki ta­hak­kü­mü ilim­le ile kı­ra­rak Türk­le­rin de va­rol­du­ğu­nu tüm dün­ya­ya gös­ter­miş­tir.Ki ese­ri­ne bu amaç doğ­rul­tu­sun­da şöyle baş­lar:Esir­ge­yen, ko­ru­yan Tanrı'nın adıy­la "Allah'ın, dev­let gü­ne­şi­ni Türk burç­la­rın­dan do­ğur­muş ol­du­ğu­nu ve Türk­le­rin ül­ke­si üze­rin­de gök­le­rin bütün da­ire­le­ri­ni dön­dür­müş ol­du­ğu­nu gör­düm. Allah on­la­ra Türk adını verdi. Ve yer­yü­zü­ne hâkim kıldı. Cihan im­pa­ra­tor­la­rı Türk ır­kın­dan çıktı. Dünya mil­let­le­ri­nin yu­la­rı Türk­le­rin eline ve­ril­di. Türk­ler Allah ta­ra­fın­dan bütün ka­vim­le­re üstün kı­lın­dı. Hak'tan ay­rıl­ma­yan Türk­ler, Allah ta­ra­fın­dan hak üze­ri­ne kuv­vet­len­di­ril­di. Türk­ler ile bir­lik­te olan ka­vim­ler aziz oldu. Böyle ka­vim­ler, Türk­ler ta­ra­fın­dan her ar­zu­la­rı­na eriş­ti­ril­di. Türk­ler, hi­ma­ye­le­ri­ne al­dık­la­rı mil­let­le­ri, kö­tü­le­rin şer­rin­den ko­ru­du­lar. Cihan hâ­ki­mi olan Türk­le­re her­kes muh­taç­tır, on­la­ra der­di­ni din­let­mek, bu su­ret­le her türlü ar­zu­ya nail ola­bil­mek için Türk­çe öğ­ren­mek ge­re­kir.. "
Gö­rül­dü­ğü üzere kitap Türk kav­ra­mı ger­çek­ten en iyi açık­la­yan me­tin­ler­den biridir.​Bu ki­tap­ta sa­de­ce 7500 söz­cü­ğün kar­şı­lı­ğı yok­tur;o de­vir­de­ki Türk il­le­ri­nin lis­te­si de var­dır ve bunun ya­nın­da bir de ha­ri­ta var­dır.Türk il­le­ri­ni kitap şu şe­kil­de sı­ra­la­mak­ta­dır:“Or­ta­da Ba­la­sa­gun, solda sı­ra­sı ile İsbi­câb, Taraz, Nzl (Näzäl), Ya­fınç, İki­öküz ve Kumi Talas, sağda ilk başta Bars­gan, sonra aynı sı­ra­da üç şehir daha işa­ret­len­miş fakat isim­le­ri ya­zıl­ma­mış­tır, ikin­ci sı­ra­da sı­ra­sı ile Koçn­ğar başı, Uç, Bar­man ve Koçu, üçün­cü sı­ra­da başta Kaş­gar, Yar­kent, Hotan, Çur­çan ve Şançu. (بِلَدُ أويغور, Bilādū Uyg­hur) Uygur ilin­de yedi tane şehir işa­ret­le­miş, fakat bun­lar­dan yal­nız Beş­ba­lık, Can-ba­lık, Qočo ve Sulmi gibi şe­hir­le­rin isim­le­ri­ni ha­ri­ta­ya yaz­mış­tır. Suyun çık­tı­ğı boz­kır­lar ve kum­lar ise Lop Nur Gölü ola­bi­lir.
Tohsı ve Çiğil İlinde Kuyas, Kayas (Sap­lığ Kayas, Ürünğ Kayas ve Kara Kayas). Oğuz İlinde Kar­nak, Sap­ran (Sep­ren), Sit­gün, Ka­ra­çuk (Fârap), Cend, Yen­kend (Diz­ru­yin), Sug­nak Yağma İlinde "ترتق Tar­tuk" "Yağma ilin­de bir şehir." O dö­nem­de Siri Derya hav­za­sın­da ko­num­lan­mış­tır.
Uygur İlinde Aşçan (Aşı­çan), Beş­ba­lık, Can-ba­lık, Çur­çan, Koçu, Kin­ğüt (Kün­ğüt), Qočo, Sulmî, Xotan (Udun), Yan­ğı­ba­lık ve Yar­kent. Di­ğer­le­ri Bar­çuk, Bu­ha­ra, Bul­gar (Bol­ğar), Itlık, İnç­kend, Katun sını, Kaz­vin, Ken­çek Señir, Keş­mir, Kum, Man­kent, Merv, Ni­şa­bur, Öz­çent (Öz­çend, Öz­kent), Öz­kend (Fer­ga­na), Say­ram (İsbi­câb), Se­mer­kand (Se­miz­kend), Suvar, Şaş (Taş­kent, Ter­ken), Şıknı, Tün­kent, Türk, Yafgu ve Xo­çand gibi .Bu sıra ha­ri­ta­dan çı­ka­rıl­mış­tır.
Bu sıra tüm Tür­kis­tan'ın sı­nı­rı gös­ter­mek­te­dir.Yani Kaş­gar­lı ger­çek­ten o de­vir­de bir Turan coğ­raf­ya­sı be­lir­le­me­si yap­mış ve bu­ra­dan tüm ci­ha­nın ha­ki­mi­ye­ti ide­ali­ni an­lat­mış­tı.İşte böyle taf­si­lat­lı bir eser ger­çek­ten de o dev­rin güçlü li­de­ri olan Bağ­dat ha­li­fe­si­ne tak­dim edi­le­rek Arap­la­ra Türk­le­rin kim ol­du­ğu­nu öğ­ret­miş­tir.Bu yüz­den bu kitap yay­gın­laş­tı­rıl­ma­lı­dır;her evde bir tane ol­ma­lı­dır.Türk­le­rin kim ol­du­ğu­nu,ide­al­le­ri­nin ne ol­du­ğu­nu ve ne­re­den gelip ne­re­ye git­tik­le­ri­ni an­la­mak için …

Okunma Sayısı: 7912